Depresja to długotrwały, szkodliwy i poważny stan charakteryzujący się nadmiernym obniżeniem nastroju oraz innymi objawami psychicznymi i fizycznymi. Zaburzenia afektywne, czyli zaburzenia nastroju mogą się rozwinąć nie tylko u osób dorosłych, ale także u dzieci. Praktyka pokazuje, że wiek pojawiania się zaburzeń depresyjnych stale się obniża. Jednak prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u dzieci jest mniejsze niż u osób dorosłych. Bardziej narażone na zachorowanie są dziewczynki. Zwykle w parze z depresją idą problemy w rodzinie. Dzieci są zależne od rodziców, dlatego zachowanie dorosłych tak silnie wpływa na pogorszenie ich samopoczucia. Do innych czynników ryzyka należą także stresujące wydarzenia życiowe, zaniżone poczucie własnej wartości oraz pesymistyczne nastawienie do życia. Dzieci są bardzo wrażliwe emocjonalnie. Duże uzależnienie od działań osób dorosłych może również stać się przyczyną pojawienia się zaburzeń nastroju. Działania dorosłych oraz ich nastawienie do życia stają się wzorem dla dzieci. Ponadto bardzo istotna jest atmosfera, w jakiej dziecko jest wychowywane.  Zwykle w rodzinach, gdzie zapewnia się dzieciom poczucie bezpieczeństwa, interesuje się ich sprawami oraz otacza je szacunkiem i wyrozumiałością, są mniejsze szanse na rozwoju zaburzeń depresyjnych. Natomiast w rodzinach dysfunkcyjnych, gdzie podstawowe potrzeby psychiczne nie są zaspokajane, poczucie pewności siebie oraz samoocena są zwykle niskie, co może prowadzić do wystąpienia objawów depresji. Oczywiście nie są to jedyne czynniki. Wiele z nich jest nadal niepoznanych, jednak wpływ środowiska rodzinnego, w którym wychowuje się dziecko, jest bardzo istotny na rozwój zaburzeń depresyjnych i dysfunkcji. Zaobserwowanie przez rodziców niepokojących zachowań, czy dolegliwości powinno być konsultowane z lekarzem pediatrą, a jeśli zachodzi taka konieczność, z lekarzem psychiatrą. Nawiązanie z dzieckiem kontaktu, interesowanie się jego sprawami oraz zaangażowanie w jego problemy i trudności, pozwala na szybkie rozpoznanie niepokojących symptomów.

Specyficzne objawy depresyjne u dzieci i młodzieży mogą przybrać wiele form:

·         liczne, zmienne, niespecyficzne skargi somatyczne, np. bóle głowy, mięśni, żołądka lub zmęczenie, brak odpowiedniego dla wieku i wzrostu przyrostu masy ciała,

·         częste nieobecności w szkole, unikanie jej, gorsze wyniki w nauce,

·         wybuchy gniewu, krzyku, skarg, niezrozumiałego rozdrażnienia lub płaczu,

·         ucieczka przed wysiłkiem,

·         znudzenie,

·         utrata zainteresowania zabawami z przyjaciółmi, wycofanie się z nich,

·         u młodzieży – alkohol, narkotyki,

·         społeczna izolacja, słaba komunikacja,

·         obawy przed śmiercią,

·         wygórowana nadwrażliwość na odrzucenie,

·         wzmożona drażliwość, złość, wrogość,

·         trudności w kontaktach z ludźmi,

·         zachowania ryzykowne, niebezpieczne, bez przewidywania konsekwencji.

To co przede wszystkim kojarzy nam się z depresją, czyli obniżenie nastroju, brak odczuwania radości, przyjemności z dotychczasowych zajęć, mniejsza aktywność, zmiana apetytu, utrata energii, poczucie bezwartościowości, winy, nawracające myśli o śmierci i samobójstwie, to także może dotyczyć dzieci i młodzieży. Jednak ze względu na ich wiek, ekspresja tych stanów może być inna niż w przypadku osób dorosłych Kiedy zachowanie dziecka bardzo się zmienia i zmiany te nie ustępują w krótkim czasie, może to właśnie oznaczać rozwój depresji u dziecka. W takim przypadku należy skonsultować się ze specjalistą. Nie należy się bać konsultacji psychiatrycznych. Obecnie unika się hospitalizacji i stosuje się ją wyłącznie w krytycznych przypadkach. Lekarz psychiatra jest osobą, która może rozpoznać chorobę oraz odpowiednio dobrać metody leczenia. Opieka lekarza psychiatry i współpraca pomiędzy nim, a rodzicami mogą przynieść duże efekty w leczeniu depresji dziecka. Objawów depresji u dzieci nie należy bagatelizować. Konsultacja lekarska może rozwiać wątpliwości rodziców w kwestii choroby. Dziecko otoczone troskliwą opieką rodziców ma szansę na szybszy powrót do zdrowia. Rola rodziców w powrocie dziecka do zdrowia jest niezbędna. Rodzice mogą zabrać dziecko do lekarza i zadbać o jego leczenie. Również ich pomoc w zakresie wsparcia i zrozumienia dla problemów jest bardzo ważna. Dzieci przeżywają wiele problemów, które dorosłym mogą wydawać się błahe. Natomiast zrozumienie dziecka i wczucie się w jego sytuację może pozwolić mu zyskać nowe siły do stawiania czoła przeciwnościom. Utwierdzone w miłości rodziców oraz wiedzące o wysokiej pozycji w hierarchii ich wartości, dziecko jest motywowane do pracy nad sobą i szybszego powrotu do zdrowia.

Rolą rodziców jest zainteresowanie się problemami dziecka i angażowanie się w jego sprawy, co pozwala nawiązać z nim nić porozumienia i w razie problemów łatwiej do niego dotrzeć. Również w tych trudnych chwilach takie zainteresowanie się jest bardzo ważne. Dziecko widzi, że jego sprawy nie są obojętne rodzicom, że jest ono osobą ważną w ich życiu. Sprawia to, że wraz z poprawą stanu zdrowia samoocena dziecka podwyższa się oraz wzrasta jego pewność siebie. Odpowiednie traktowanie dziecka i otwarcie się na jego sprawy jest bardzo pomocne przy powrocie do zdrowia.

Depresja w każdym wieku jest poważnym zaburzeniem. Może, w skrajnych przypadkach prowadzić do śmierci w wyniku próby samobójczej. Rodzice zaangażowani w sprawy dziecka mogą zauważyć takie myśli i działania u ich dzieci. Szybka reakcja i odpowiednia pomoc w takiej sytuacji może ocalić dziecku życie. Takie problemy zwykle poprzedzone są innymi objawami. Dlatego tak ważne jest zwracanie uwagi na psychikę dziecka, jego zachowanie oraz zainteresowania. Rodzice świadomi tego, co dzieje się z ich dzieckiem mogą szybciej zaobserwować niepokojące zmiany i rozpocząć działania mające na celu poprawę stanu psychicznego pociechy.

Depresja u dzieci może być równie trudna jak u osób dorosłych. Dlatego nie należy tego problemu bagatelizować. Szybka interwencja po zaobserwowaniu niepokojących sygnałów może pozwolić na powrót do zdrowia bez komplikacji i na ustabilizowanie psychiki dziecka. Rodzice mają obowiązek wychowywania dzieci i dbania o nie, gdyż te są całkowicie od nich zależne. Oprócz zapewnienia im opieki medycznej i psychologicznej, bardzo ważnym elementem jest zachowanie rodziców. Stworzenie dziecku przyjaznej atmosfery bezpieczeństwa i wyrozumiałości, wspieranie go i pokazywanie mu jego wartości oraz otaczanie go miłością i czułością mogą zdziałać bardzo dużo. Dzięki takim działaniom dziecko może w spokoju się rozwijać. W dalszym czasie takie działania rodziców mogą być bardzo pozytywnym bodźcem do rozwoju zachowań prospołecznych   oraz utrwaleniem u niego poczucia pewności siebie i bezpieczeństwa.

Antydepresyjny „dekalog” rodzica.

1.     W każdej sytuacji – zwłaszcza  kryzysowej – spróbuj postawić się na miejscu dziecka.

2.     Miej oko na symptomy stresu czy początkowych zmian depresyjnych u dziecka.

3.     Nie programuj nadmiernie dnia dzieciom, zostaw im zawsze słuszną dozę czasu wolnego.

4.     Zachęcaj dzieci do ćwiczeń fizycznych i relaksacyjnych oraz zdrowego   odżywiania.

5.     Nie tłum frustracji dziecka – naucz je wyrażać swoje emocje (oczywiście w społecznie akceptowany sposób).

6.     Nie „zarażaj” dziecka swymi kłopotami człowieka dorosłego.

7.     Rozmawiaj ze swoimi dziećmi

8.     Ułatwiaj dzieciom kontakty z ich rówieśnikami (zwracając rzecz jasna roztropną uwagę na towarzystwo dziecka).

9.     Dbaj, aby uśmiech  jak najczęściej gościł na twojej twarzy.

10.  Czytaj publikacje, poświęcone życiu dzieci i młodzieży.

Kilka  rad dla dorosłych, jak zapobiegać depresji,

·         Kontroluj ilość snu – badania dowodzą, że im mniej śpimy, tym bardziej przygnębieni jesteśmy. Idealna dawka snu to 8 godzin dziennie. Dobrym pomysłem jest wczesne kładzenie się spać i wczesne wstawanie. Dzięki temu nie umknie nam ani minuta cennego, słonecznego dnia.

·         Żyjmy aktywnie. Wyłączmy komputery, telewizory i podobne. Wchłanianie treści podanych „na tacy”, a taka właśnie jest telewizja wpływa bardzo źle na nasze samopoczucie. Mózg, który podobno w tym czasie się relaksuje, tak naprawdę nie zmuszany do wysiłku słabnie.

·         Uważaj na wszelkie stresogenne sytuacje. Nie oznacza to, że możemy nie chodzić do pracy czy szkoły. Trzeba jednak przygotować się na stresy i umieć je w możliwy sposób ograniczać. Niektórzy  nazywają takie zachowanie kontrolą zniszczeń (z ang. damage control)

·         Nie wymagajmy od siebie rzeczy niemożliwych. Postarajmy się też ograniczać innych w oczekiwaniach względem nas. Jeśli pozwolimy sobie na nadmierne wymagania wobec siebie, to każda porażka będzie podwójnie bolesna. A nadejdzie na pewno.

·         Każde duże zadanie najlepiej podzielić sobie na małe odcinki. Sposób „małych kroczków” jest najpewniejszy i najbezpieczniejszy.

Rady te oczywiście nie uchronią nas przed zakusami depresji całkowicie. Dobra profilaktyka wymaga zmiany sposobu myślenia. To jednak jest już u każdego indywidualna kwestia.

Ł.M.