O depresji u dzieci

Statystyki policyjne są wstrząsające. W ubiegłym roku 177 dzieci popełniło samobójstwo –  jedno z nich miało mniej niż 9 lat, 15 ofiar to dzieci w wieku od 10 do 14 lat, a aż 161  – to nastolatki w wieku od 15 do 19 lat. Dwa lata temu prawie 600 dzieci i młodzieży próbowało odebrać sobie życie. Najgorsze statystyki dotyczące samobójstw wśród dzieci w powojennej historii Polski skłaniają do smutnych refleksji. Wiele z tych ofiar cierpiało na depresję. Pomoc nie przyszła na czas.

Prawie 8 tysięcy dzieci w Polsce leczy się na depresję wynika z danych Narodowego Funduszu Zdrowia (za rok 2014)

Pytanie ile się nie leczy? Szacuje się, że 2 procent dzieci cierpi na depresję. Wiele wskazuje na to, że liczba ta jest zaniżona, a dzieci nie są prawidłowo diagnozowane. Na leczenie tych dzieci, u których zdiagnozowano depresję, NFZ wydał w 2014 roku ponad 180 milionów złotych. Lekarze stwierdzają u dzieci depresję na takich samych zasadach diagnostycznych jak u dorosłych, choć nie mają wątpliwości, że depresja u dzieci może objawiać się inaczej.

Nie istnieje taka jednostka chorobowa jak „depresja dziecięca”, dlatego u wielu dzieci nie stawia się takiej diagnozy. Są jednak podstawy, by przypuszczać, że depresja dotyka nawet co trzeciego nastolatka. Dwukrotnie częściej chorują na nią dziewczynki niż chłopcy (Kennedy, Lam, Nutt, Thase, 2010). Najmłodsze dziecko, u którego zdiagnozowano  depresję miało dwa lata.

Depresja u dzieci, podobnie jak u dorosłych, wiąże się z długotrwałym obniżeniem nastroju. W przeciwieństwie do osób dorosłych u dzieci mogą nasilić się zachowania agresywne, destrukcyjne, autodestrukcyjne (na przykład samookaleczanie) i buntownicze, a także wzrasta drażliwość. Takie objawy nie mieszczą się w ramach klasyfikacji dotyczącej depresji. W związku z tym zdarza się, że u dzieci cierpiących na depresję stwierdza się zaburzenia zachowania lub nadpobudliwość psychoruchową, na przykład ADHD.

Kolejne „nietypowe” objawy depresji, które występują u dzieci, to zaburzenia koncentracji uwagi i trudności z zapamiętywaniem. To powoduje, że ci uczniowie opuszczają się w nauce, przestają odrabiać lekcje i nie chcą chodzić do szkoły. W skrajnych przypadkach nie chcą nawet wyjść z pokoju, ponieważ towarzyszy im silny lęk. Z kolei lęk i napięcia mogą wywołać pobudzenie psychoruchowe. Dziecko wierci się na krześle, nie może usiedzieć w jednym miejscu i myśli tylko o tym, żeby uciec do swojego pokoju lub gdzieś, gdzie poczuje się bezpieczne. Zamyka się w czterech ścianach i czasami jedynym jego „przyjacielem” pozostaje komputer, przed którym spędza bardzo dużo czasu. Długotrwałe poczucie smutku i niezrozumienia powoduje, że dzieci doświadczające depresji wycofują się z kontaktów międzyludzkich. Na każdą próbę zbliżenia się do nich mogą reagować agresywnie.

Objawy chorobowe zależą od wieku dziecka i etapu jego rozwoju. U nastolatków najczęściej obserwuje się zmiany zachowania, a u maluchów – objawy somatyczne. U młodszych dzieci diagnoza jest trudniejsza, ponieważ nie potrafią one powiedzieć, co im dolega i dlaczego źle się czują. Depresja u nich może przebiegać nietypowo. Mogą cofać się w rozwoju, przestać mówić, zacząć się moczyć. Ponadto pojawiają się objawy, które są charakterystyczne dla innych chorób, w tym zwykłego przeziębienia, na przykład bóle głowy, brzucha, biegunki, duszności itp. Nie będę wymieniać w tym miejscu wszystkich objawów depresji, ponieważ pozostałe są takie same jak w przypadku osób dorosłych, na przykład problemy ze snem, zmniejszenie apetytu, uczucie niepokoju, myśli samobójcze itd. Jeżeli dziecko nie może normalnie funkcjonować w domu i w szkole, ponieważ doświadcza powyższych objawów dłużej niż przez dwa tygodnie, należy niezwłocznie udać się z nim po fachową pomoc.

Przyczyny depresji

Nie są znane przyczyny występowania depresji u dzieci. Podobnie jak w przypadku dorosłych najczęściej wskazuje się na splot trzech czynników: biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Przez czynniki biologiczne rozumie się cały „pakiet” genów, które dziecko dziedziczy po rodzicach. Jeśli ktoś w rodzinie cierpi na depresję, to istnieje poważne ryzyko, że dziecko również na nią zachoruje. Z kolei czynniki psychologiczne dotyczą konstrukcji psychicznej dziecka. Jeśli maluch jest wyjątkowo wrażliwy i delikatny, to trudne doświadczenia mogą spowodować u niego wystąpienie depresji. Istotne są również czynniki środowiskowe, czyli to jak i gdzie dziecko jest wychowywane, czy doświadcza przemocy w domu lub w szkole, czy straciło bliską osobę i jak rodzina poradziła sobie z żałobą. Najczęściej u dzieci depresja pojawia się w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenie, na przykład utratę bliskiej osoby, przemoc fizyczną lub seksualną.

Jeśli dziecko po raz pierwszy doświadczyło depresji przed okresem dojrzewania, zwiększa się ryzyko, że jako nastolatek lub osoba dorosła zachoruje na zaburzenia afektywne dwubiegunowe (Kennedy, Lam, Nutt, Thase, 2010). Oznacza to, że po epizodzie depresyjnym związanym z obniżeniem nastroju może doświadczyć manii, czyli podwyższonego nastroju, pobudzenia i nadmiernej aktywności.

Leczenie i kolejki

Istnieje niewiele badań klinicznych dotyczących leczenia depresji u dzieci i młodzieży, dlatego do tej pory lekarze opierają się na wynikach badań prowadzonych na osobach dorosłych. Te dotyczą głównie farmakoterapii. Skuteczność leków antydepresyjnych w przypadku dzieci i młodzieży wymaga dalszych analiz. Farmakoterapia bardzo często jest niezbędna w leczeniu głębokich stanów depresyjnych w warunkach szpitalnych. W przypadku lekkiej i umiarkowanej depresji kieruje się dzieci na terapię indywidualną, grupową lub rodzinną.

Terapia indywidualna z małymi pacjentami jest praktycznie niemożliwa, dlatego biorą w niej udział również ich rodzice. Opiekunowie uczą się, jak postępować z dzieckiem cierpiącym na depresję. Małe dzieci zwykle korzystają z terapii grupowej, która przyjmuje formę zabawy. Maluchy uczą się nawiązywać kontakty z rówieśnikami i radzić sobie z emocjami. Terapia grupowa może okazać się pożyteczna również dla nastolatków, którym zachowania buntownicze utrudniają relacje międzyludzkie. Ponadto badania naukowe potwierdzają skuteczność leczenia depresji lekkiej i umiarkowanej podczas terapii poznawczo-behawioralnej i interpersonalnej – podobnie jak w przypadku osób dorosłych (Kennedy, Lam, Nutt, Thase, 2010).

Depresja jest chorobą przewlekłą i nawracająca, dlatego jej leczenie trwa długo, a po wystąpieniu pierwszego epizodu depresyjnego istnieje poważne ryzyko pojawienia się kolejnego. Dzieci z lekką i umiarkowaną depresją najczęściej leczą się w poradniach zdrowia psychicznego.

W Polsce brakuje około dwustu psychiatrów dziecięcych, a w niektórych rejonach naszego kraju jest tylko jeden taki specjalista. W szpitalach psychiatrycznych dla dzieci brakuje miejsc.